Θεσσαλονικη

"...το απλόχωρο λιμάνι της με τα πολλά καράβια, που αψήφιστα της Μεσογείου τα ρεύματα διασχίζουν ..."

από το ποίημα του Γ. Βαφόπουλου, "Θεσσαλονίκη ! Θεσσαλονίκη !"

Η Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε το 315 π.Χ., στην αρχή της Ελληνιστικής εποχής. Όταν ο Ελληνισμός με επικεφαλής ένα ακμαίο τμήμα του, τους Μακεδόνες, κυριαρχούσε στον κόσμο,  άνοιξε και αυτή τα δικά της φτερά και ως γνήσιο τέκνο της εποχής της  γέννησής της εξελίχθηκε σε χαρακτηριστική κοσμοπολίτισσα πόλη.

Ο ιδρυτής της Θεσσαλονίκης Κάσσανδρος (316 - 297 π.Χ.) μόλις είχε αναδειχθεί στρατηγός της "Ευρώπης" (του ευρωπαϊκού τμήματος του αχανούς μακεδονικού κράτους), επίτροπος του ανήλικου βασιλιά Αλεξάνδρου Δ΄, γιου του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της Ρωξάνης, που ζούσαν στη Μακεδονία. Εξαιρετικά ευφυής, δραστήριος και φιλόδοξος άντρας - βασιλιάς της Μακεδονίας ονομάστηκε το 306 π.Χ. - ζούσε την πρωτόγνωρη για τους Μακεδόνες άνθηση του εμπορίου στη χώρα, συνειδητοποιούσε τη διαρκώς αυξανόμενη ανάγκη επαφής με τη θάλασσα, στοιχείο δεμένο με τη ζωή των Ελλήνων, αντιλαμβανόταν ότι για να εδραιώσει την ηγεμονία του χρειαζόταν Λιμάνια - η Πέλλα τότε, εξαιτίας των συνεχών προσχώσεων του Αξιού, επικοινωνούσε με τη θάλασσα με κανάλια - και ίδρυσε αμέσως την Κασσάνδρεια στο λαιμό της χερσονήσου Παλλήνης, η οποία σύντομα εξελίχθηκε σε σημαντικό ναυτικό και εμπορικό κέντρο στο Αιγαίο πέλαγος, και, σχεδόν συγχρόνως, στο μυχό του Θερμαϊκού κόλπου τη Θεσσαλονίκη. Ήταν, άλλωστε, η λαμπρή εποχή, κατά την οποία οι Μακεδόνες, με πρώτο το Μέγα Αλέξανδρο και συνεχιστές τους διαδόχους, ίδρυαν στη Γη αναρίθμητες νέες πόλεις - Αλεξάνδρειες, Αντιόχειες, Σελεύκειες κ.α. - αρκετές από τις οποίες σύντομα αναδείχθηκαν σε κορυφαία κέντρα πολιτισμού με ακτινοβολία πανανθρώπινη.

Ο Κάσσανδρος τη νέα πόλη του τη σχεδίασε με τους μηχανικούς του στην καίρια αυτή θέση από τη θάλασσα, όπου το λιμάνι, στη στενή παράλια επίπεδη ζώνη, στις υπώρειες και την πλαγιά του Κεδρηνού λόφου, και ασφαλώς μερίμνησε να χτιστεί ωραία και οχυρή, ικανή να ζει και να ακμάζει αιώνια. Την εποχή εκείνη οι πόλεις χτίζονταν κατά το "Ιπποδάμειο" σύστημα με ευθείς, κάθετους μεταξύ τους, δρόμους και οικοδομικά τετράγωνα. Για τη συνοίκισή της κάλεσε ανθρώπους από είκοσι έξι γειτονικές πόλεις και πολίσματα.

Η Θεσσαλονίκη πρέπει να λειτούργησε αμέσως ως οικονομικό κέντρο και λιμάνι εμπορικό και πολεμικό - βρισκόταν, άλλωστε, πολύ κοντά στην πρωτεύουσα Πέλλα, την οποία εξυπηρετούσε από πολλές απόψεις. Οχυρώθηκε, μάλλον, από την αρχή και ως στρατιωτικό κέντρο και οργανώθηκε δημοκρατικά ως αυτόνομη πόλη, κατά το γνωστό πρότυπο των μακεδονικών πόλεων της Ελληνιστικής εποχής με δικό της επώνυμο άρχοντα, πολιτάρχες και επιστάτη - διοικητή εκπρόσωπο του βασιλιά. Κύριοι πολιτειακοί θεσμοί ήταν η Βουλή και η Εκκλησία του Δήμου, που λειτουργούσαν στα πλαίσια του μακεδονικού κράτους. Το 187 π.Χ. η Θεσσαλονίκης είχε και δικά της νομίσματα.

Η ευμάρεια της πόλης ήταν διάχυτη σε όλους τους κατοίκους της. Ελάχιστα είναι τα γνωστά, αλλά εντυπωσιακά, έργα της μεταλλουργίας, τα ψηφιδωτά, τα κτερίσματα κι οι νωπογραφίες των τάφων, τα κεραμικά, τα γλυπτά κ.α.

Ο Κάσσανδρος, μαθητής και αυτός του Αριστοτέλη, με τον οποίο στενά συνδεόταν ως το θάνατο ο πατέρας του Αντίπατρος, προστάτευσε στο κράτος του και οπωσδήποτε και στην πόλη του, τη Θεσσαλονίκη, τα γράμματα, τις τέχνες, τον πολιτισμό. Τη Θεσσαλονίκη ασφαλώς την κόσμησε με πολλά σπουδαία έργα. Δυστυχώς από τη Θεσσαλονίκη του Κασσάνδρου, τα κτίσματα, τα ιερά, τα δημόσια κτίρια, το λιμάνι, την οχύρωση, τίποτε δεν έχει διασωθεί. Πολλοί θησαυροί της λεηλατήθηκαν από τους Ρωμαίους κατακτητές της το 168 π.Χ. και άλλους επιδρομείς και η πόλη εκείνη καλύφθηκε από τα παχιά αλλεπάλληλα στρώματα ερειπίων και από τα ογκώδη τσιμεντένια πέλματα των οικοδομών του 20ου αιώνα. 

---

Θεσσαλονίκη Ιστορία της πόλης και του Δήμου, Ιστορικοί συγγραφείς, Εποπτεία Ν.Κ. Μουτσόπουλος, Σύμβουλος Έκδοσης Ν. Καραμανλής, Επιμελητής Έκδοσης  Αρ. Κεσόπουλος, Φωτογραφίες Εκδ. Αλέξανδρος, Αρχείο καρτών Ν. Χόρμπου, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης και άλλες, Εκδ. Αλέξανδρος, Κείμενα του Νικ. Κ. Μουτσόπουλου

www.thessaloniki.gr